Sa bulan sang Pebrero ginasaulog ang Bulan sang Taliambong sa aton pungsod. Ginpalig-on ini sang Presidential Proclamation 683 sang 1991 kon sa diin ginapangunahan sang National Commission for Culture and the Arts ukon NCCA ang pagpatigayon.
Sumugod sadtong 1991, madamu na sang mga hilikuton ang napahamtang sa bilog nga pungsod nga nagatuyo sa pagsaulog sang Bulan, lakip na ang pagpadayon sang mga palatuntunan nga nagapalig-on sang nanuhaytuhay nga sahi sang taliambong. Sa aton karon nga pagkilala kag ihibalo, ang taliambong isa ka maayo nga pamaagi sa paglingaw ukon pagpahayag sang balatyagon kag hunahuna. Ini ang masami makita nga tema kag kaundan sang mga nanari-sari nga taliambong sa karon nga panag-on kaangay sang pelikula, drama sa radyo kag telebisyon, mga dibuho, kag bisan pa sa mga ambahanon sang mga ulihing tubo.
Pero sa Isla sang Negros, masobra isa ka gatus ka tuig na ang nakaligad, nangin malahalon ang bahin nga gintuman sang taliambong sa isa ka banwa. Madamu ang wala nakahibalo sining kamatuoran nga ginsulat ni anay Esteban Jalandoni, sa iya inupong nga mga sugilambong nga gintig-ulohan “Guin Aguihan Sang Banua nga Victorias.” Si Ginoong Jalandoni ang nagtuman sang madamu nga palangakuan sa banwa sang Victorias sadto sa iya nga pagkabuhi humalin 1890 tubtub 1945. Nangin sekretaryo, tiglikum, kag nangin Presidente Municipal sang banwa nga kaangay subong nga panahon sang isa ka alkalde.
Suno sa iya panaysayon, sadtong mga tuig 1906-1907 samtang wala pa mahuman ang bag-ong tukod nga Casa Municipal sang banwa sang Victorias sa gindonar nga duta ni Sr. Alejandro Acuña Yap Quiña sa Hacienda Guinpanaan, may hitabu nga nangin bahin na sang maragtas sang amo nga banwa. Napilitan sadto ang consejo sang banwa sang Victorias nga untatan ang ginapatukod nga Casa Municipal bangud kinulang sang inug-gasto. Naubos na ang P 1,500.00 nga gintalana sa pagpatukod sang amo nga casa pero sa gihapon, wala pa ini mahuman. Amo nga naghiliusa ang mga katapu sang consejo sang banwa sa pagpadayon sang amo nga proyekto sa pamaagi nga sarang nila mahimu. Didto kag ginsal-ut ni consejal Sr. Lazaro Javellana ang ideya nga magdihon sila sang isa ka talan-awon nga gin-updan naman ni consejal Sr. Ciprinao Jimenez.
Nagpalibog ang mga consejal kon ano nga palagwa-on ang ila nga isalida. Diri kag nagtugda si Ginoong Esteban Jalandoni nga Flor de Un Dia ang ila nga isalida nga talan-awon. Matapus ang pagbalay sang amo nga drama sa entablado kag pag-ensayo sang mga pumalasakup, ginpagwa ang amo nga talan-awon sa eskwelahan sang Daan-Banua, ang anay nahamtangan sang municipio sang banwa sang Victorias. Sa una nga pagsalida, nakatipon sila sang P 80.00 matapus nga makuha ang tanan nga kagastuhanan sa amo nga palagwa-on. Bangud kay kulang pa ang natipon, nagpamat-od ang mga opisyales sang banwa nga padayunon ang amo nga talan-awon kag isalida ang sugpon nga estorya nga amo ang Espenas de Una Flor kag ang bag-o nga melodrama nga De Magallanes A Polavieja ni Sr. Manuel Fernandez Yanson. Nakatipon ang duha ka nagsunod nga palagwa-on sang P 600.00 sa sulod sang duha ka gab-i sini nga pasundayag sadtong Mayo 22 kag 23, 1907.
Bangud sining tatlo ka talan-awon, mga drama sa entablado nga ginsalidahan mismo sang mga opisyales sadto sang banwa kag upud ang iban nga mga pumuluyo sang Victorias, natigayon nga mahuman pinaagi sa pagdagyaw ang Casa Municipal de Magnanud – ang bag-o nga talatapan sang panguluhan sang banwa sang Victorias nga karon makit-an sa sentro sang ciudad.
Angay nga balikdon kag dumdumon ining pinasahi nga hitabu sa amo nga banwa, bangud diri naton makita ang bahin nga ginsubli sang taliambong sa paghugpong sang isa ka kumunidad. Isa ini ka daku nga kadalag-an sa tanan nga mga taliambongan sa karon nga panag-on; nga sadto anay kon aton tanan balikdon, napaghit sa maragtas sang banwa sang Victorias sa Isla sang Negros, ang paghugpong sang mga tao sa pagtib-ong sang kaayuhan sang ila nga banwa gamit ang taliambong sang drama sa entablado agud matuman ang isa ka katuyuan para sa tanan.
Sa pagtakup sining Bulan sang Taliambong, pila lang ka higayon sa maragtas sang Pilipinas ang hayag sa aton ihibalo nga nagmadinalag-on ang paghugpong sang mga pumuluyo sa pagduso sang ila kaayuhan bilang katilingban gamit ang gahum sang taliambong. Ang mga hitabu nga katulad sini, angay gid nga suliton sa pagsaysay, agud nga ang mga hunahuna kag balatyagon nga gintandog sang taliambong, indi malingkang sa pagbayaw sang mutya sang kagayon nga yara sa ila kasingkasing. – NWI