Sa maragtas sang katilingban nga Filipino, ang aton huyug sa pakig-angut sa iban nga tawo isa sa mga kina-iya sang aton pagkatawo nga kilala gid sa bug-os nga kalibutan.
Mag luwas sa pagkanta, ang pakigsugilanon ang makabig ikaduha nga pungsudnon nga kalingawan sang mga Filipino. Ayhan may bahin sa ini nga pagbinatasan ang kultura sang tinalikdan nga dinag-on sa diin ang lantip nga pagsugilanon ang isa sa mga ginahangad nga taliambong. Ang pag-asoy sang mga sugilanon, sugudanon, maragtas, ukon ano man nga pagpasimpalad sang mga dalagangan kag baganihan amo ang isa sa mga ginakakunyagan nga bahin sang mga salaulugon kag kahiwatan.
Bangud duna sa aton ang pagpamati sang mga makalilingan nga sugilanon, lakip na ang pagdayaw sa mga hangkilan kag lantip sa pagsaysay kag pag-asoy, indi nangin makatilingala nga sa pagligad sang panahon, sa pagbag-o sang mga sahi sang kalingawan pangkatilingban, madasig nga nadawat naton ang mga dala sang dumuluong.
Humalin sa mga nasulat sa mga tinaga (alphabet) sang dumuluong, sa mga nabalhag nga mga libro, sa mga pamantalaan, palagwaon sa entablado, tubtub sa pagabut sang mga kalingawan nga nagagamit sang kuryente ukon kilas pareho sang radyo kag telebesyon, ang huyug sang mga Filipino sa mga sugilanon ang yara sa tunga sining tanan nga paghaylo kag nagpabilin tubtub sa karon. Isa ini sa mga mapag-on nga sadsaran sang madinalag-on nga pagsulod sang radyo kag telebesyon sa kultura sang mga Filipino.
Sa bahin sang radyo nga amo ang mas nauna sa pagsakup sa imahenasyon sang aton katilingban, mapinuslanon nga napahamtang na nga daan ang daku nga bahin sang sugilanon sa aton nga kultura. Bangud sini, nangin madasig man ang pagsulud sa tagsa ka mga panimalay, sa panghunahuna, kag sa balatyagon sang mga tagpalami sang mga kalingawan katulad sang drama sa radyo kag mga palatuntunan nga nasandig sa ikasarang sang tagwaragwag sa pagbalay sang sugilanon.
Ginasiling sang mga lagting nga manunuon sang mga bantug nga kultura pangkatilingban nga ang drama sa radyo sa Pilipinas sadtong mga bulawanon nga tinuig sang radyo amo ang sadsaran sang bantug nga kultura sang Filipino.
Nangin balasihan sang mga nagapabantug sang mga uso ang mga ginasugilanonan sadto nga mga tema sang drama sa radyo. Sa pihak sini nga mga namutikan, kulang sang pamatuod nga nasanto sa maidid nga pagtuon ang ini nga mga panghunahuna tuhoy sa nangin gahum sang radyo sa pagdihon sang kinabatasan sang katilingban.
Sa tunga sining kakulang sang pamatuod nga sarang matakus sa mga mataas nga pagtuon sa buluthuan, mismo ang katilingan amo ang mabakud nga patimaan sang sarang mahimu sang radyo.
Lab-as pa sa panghunahuna sang kalabanan nga ang mga naandan naton sa karon nga mga ‘teleserye’ sa telebesyon lakip na ang mga palatuntonan nga gikan sa luwas sang pungsud nga ginahatagan lang sang tingog kag pulong nga Filipino ang mga ginsubli lamang nga mga pasundayag sa radyo. Una ini nga nakilala sa radyo may 50 na ka tuig ang nakaligad.
Indi mahimu malikum nga ang radyo nangin malahalon nga manunoytoy sang katilingban, kon ano man ang nadangat naton sa karon, kag kon mangin ano kita nga sahi sang mga tawo sa palaabuton, may pinasahi nga bahin sa aton pagbinatasan ang gindihon sang radyo.
Bilang kabahin sang pagdumdum sang mga nahimu sang radyo sa katilingban kag sa bu-os nga kalibutan, ang United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization nagtumud sang Pebrero 13 tagsa ka tuig bilang pagsaulog sang Pangkalibutanon nga Adlaw sang Radyo. Sa bahin sang Ciudad sang Bacolod, upod ang Kapisanan nga mga Brodkaster ng Pilipinas natalanan nga magapatigayon sang webinar sa amo nga adlaw nga may tig-ulo nga ‘Radio in Times of New Normal’ nga santu naman sa tema sa sini nga tuig sang kahiwatan nga amo ang ‘New World, New Radio.’
Sa Peb. 27 naman patigayunon ang virtual awarding ceremony sang Tingog kag Handurawan Awards. Sa masunod nga kahigayunan, aton hibaluon ining Tingog kag Handurawan nga Padya. – NWI
