Ang kota sa Himamaylan

SHARE THIS STORY
TWEET IT
Email

Malawig na ang gin usoy nga maragtas sang aton nga Isla sang Negros humalin nga una ini nga nasiplatan sang hubon ni Ferdinand Magellan sadtong 1521. Una nga nasulat ang isla sa maragtas sadtong tuig pinaagi sa kay Antonio Pigafetta. Liwat ini nga nakilala sa mga sinulat ni Esteban Rodriguez de Figerroa nahanungod sa ila nga paglibut sa isla agud sa pagpangita sang mga sarang makuha nga mga pagkaon.

Sumugod sadto, nabun-ag na ang napaghit nga maragtas sang Isla.  Madamu na ang nagkalahinabu tubtub nga madangat naton ang mga ulihing hitabu sang aton maragtas sa karon.

Isa sa mga hitabu amo ang pagliton sang panguna nga banwa sang isla gikan sa Himamaylan padulong sa Bacolod sadtong 1833. Santo sa maragtas, sadtong Septiembre 8, 1833 sang ginpatay pinaagi sa pagbuno sang sundang ukon kitchen knife ang gobernador.  Ang naghimu sang krimen amo ang anay gobernadorcillo sang Bacolod nga isa sa mga priso sa kota ukon garrison sang mga katsila sa Himamaylan.

Nag-ugat ang amo nga krimen sang ginbunal sang baston sang amo nga gobernador ang priso. Nagapatigayon sadto sang pagbisita sa kota sa Himamaylan ang gobernador. Bangud sa natabu nga pagbunal, nagbato ang anay gobernadorcillo sang Bacolod kag nakakuha ini sang sundang, nga amo ang gingamit sa pagbuno sa gobernador.

Naglupok ang kinagamo sa amo nga kota kon sa diin madamu ang nagkalasamaran. Nagkalamatay ang mga guardia sa amo nga kota lakip na ang iban nga mga katapu sang tagdumalahan sang kota upod ang pila ka mga priso. Gintawag ang mga guardia civil gikan sa tribunal agud magpahamtang sang kalinong kag ubos nga ginpapas sang mga ini ang mga nag-ilibwal nga mga priso. Sadto nga adlaw, nag-agay ang madamu nga dugo sa bahin sang baybayon sang Himamaylan kon sa diin nahamtang ang kota sang mga Katsila.

Ginpanglubong ang mga nagkalamatay sa isa ka campo santo sa bahin sang Batang Peninsula sa lugar nga sadto anay gintawag Barrio Tampok ukon ‘mound.’  Sa aton pagpanalawsaw, indi na makita ukon matudlo sang mga nagapuyo sa lugar kon diin na ang Barrio Tampok, pero matudlo nila ang Purok Tumpok sa bahin sang Batang Peninsula sa bahin sang karon Himamaylan.

Isa ini sa mga hitabu nga nagtulod sa pagliton sang panguna nga banwa gikan sa Himamaylan padulong sa Bacolod.  Ang pagkabatinggilan sang mga tumandok ukon cancitrant attitude sang mga ini sa pagpuyo sa mga gintukod nga banwa kag sa pagbalik sa ila mga ginatalauma sa bukid ang isa pa ka kabangdanan nga nagpahuyang sa mga banwa nga gintukod sang mga Katsila.  Magluwas pa sini ang padayon nga mga kibut nga pagsalakay sang mga Moros kag Panayanon sa mga nabaybay nga mga banwa sang Negros Nakatundan.

Sa aton pagbisita sa karon, mga bato na gid lamang sa bahin sang anay garrison sa Himamaylan ang aton makita. Ginlamon na sang kahoy nga Aya ukon Lunok ang handumanan sang amo nga lugar, nga nangin saksi sang isa ka maduguon nga hitabu sa maragtas sang aton isla sadtong tinalikdan nga mga dinag-on.

Diri naton matalupangdan nga madamu sang mga butang, duog, batong-daan, mga simbahan kag tribunal nga bahin sang aton madinuagon nga nagliligad nga yara lang sa palibut, padayon nga naga pakigbato sa pagkalimot sang bag-ong henerasyon.  Ayhan, magahulat ang mga ini nga liwat nga matalupangdan, ukon sa ila nga kalinong, maga-upod na lang sa paglipas sang panahon. – NWI