Sa bag-o gid lang natapus nga paindis-indis sang katahum sa tunga sang mga kababayen-an sa bug-os nga kalibutan nga kilala bilang Ms. Universe, indi man likum sa tanan nga isa ka maanyag nga Ilongga ang nangin tiglawas sang pungsud Pilipinas. Nangin maila man matuod ang maayong kapalaran sa dalaga nga si Rabiya Mateo, apang nagaalalawas naman ang pagpalangga nga ginpakita ilabi na sang mga taga-Bisayas Nakatundan para sa iya kag sa iya pagpanakayon.
Madamu na ang nagapamatok sa paghatag bili sang katahum sang isa ka lin-ay suno sa pamaagi sang amo nga paindis-indis. Tubtub sa karon, padayon pa nga ginabaligya sa mga tumalan-aw ang panghunahuna nga ang matahum nga lin-ay nagakadapat nga maniwang-tiwang ang panglawason, maligwis ang mga batiis, kag nagaalalawas sa panapton ang dughan.
Tuman ini ka balingag nga pagtuluk sang kaanyag sang isa ka babaye. Bangud sining paghunahuna, madamu sang mga kababayen-an ang nagatuluk sa ila kaugalingon bilang kabus sa talaksan sang katahum bangud wala sa ila atong mga kinaiya nga amo ang talaksan sang kaanyag sa amo nga mga paindis-indis. Indi ini makabig nga pagsaulug sang katahum, kondi ini isa ka pagpadayon sa walay-katubtuban sang pagpati nga sarang mabakal ang kaanyag, ukon mahimu ini nga maligwat liwan sa nabun-agan nga kinaiya, kag labaw sa tanan, ini pagpatalang sa matuod kag nagakaigo nga talaksan.
Sining ulihi nga mga dinag-on, madamu na sang mga kababayen-an ang muklat na sa panan-awon nga ang katahum wala sa mga bagay nga sa masami amo ang nagabug-os sang talaksan sang paindis-indis sang katahum. Kon aton pamangkuton ang aton maragtas, ang isa ka matahum nga lin-ay sadto kinahanglan nga may malaba sing buhok tubtub sa iya tikod, ukon may yara sang du-ag itom nga mga unto nga may yara sang bulawan nga nalansang diri. Sa tion sang aton nakaligad bilang isa ka katilingban, ang isa ka binukot nga babaye amo ang palaanggiran sang kaanyag. Ang malapsi nga panit sini bangud sang malawag nga bukot sa sulud sang puluy-an isa ka ginakabig nga palatandaan sang katahum. Ginakabig man gani sadto sang aton mga katigulangan nga dagway sang katahum ang guya kag lawas nga madamu sang pika.
Ini patimaan lang nga sa nagkalain-lain nga dinag-on sang aton katilingban kag maragtas, nagabaylo man ang aton pagtuluk sang matuod nga katahum. Kon sadto matahum ang yuhum sang isa ka lin-ay nga nagapulula ang mga unto kag ngislo tungud sang mama, karon, nagabawud na nga ‘eewww’ ang mabatian mo sa mga kabataan kon makakita sini. Bangud para sa ila karon nga panahon, dagway na ina sang kalaw-ay. Kag, laon na ukon ‘sister’ ang panawag sa babaye nga may tuman ka laba nga buhok sa karon nga panahon.
Sa pagsulud sang pangkalibutanon nga kaangtanan sang mga kapungsuran, nangin bukas man ang paghaylo sang mga nagkalain-lain nga palaagyan sang pagpakig-angut sa mga nanuhay-tuhay nga kultura kag katilingban. Sa sining ‘globalized community’, nagsalalamu na ang mga kultura kag kinaiya sang nagkalain-lain nga rasa. Makabig nga talaksan sining pag-isa sang panan-awan sa kon ano ang ‘universally accepted’ nga katahum ang pagtuhaw nga daw mga uhong sang madamu nga paindis-indis sang katahum – mangin pangbabaye man, panglalaki, ukon pang-iban pa.
Pero ini makabig nga isa sang mga dalagko nga kadalag-an sang pag-isa sang mga kultura sa bug-os nga kalibutan sadto nga nadangat na ang pinakamataas nga alipokpokan. Bangud sining tinalikdan nga dekada, makita na ang padayon nga pagsarorot sang ‘popularity’ sining nga paindis-indis sa ibang nga mga kapungsuran. Palatandaan na bala ining amat-amat nga pagkadula sang huyug sang mga tawo sa mga paindis-indis sang katahum ang liwat naman nga pagbag-o sang aton panuluk sa talaksan sang matuod nga katahum?
Mahimu nga indi pa ina matalupangdan sa karon diri sa Pilipinas bangud yara pa kita sa idalum sang kahulugbon sa ginakabig naton talaksan sang kaanyag, nga sa pagkamatuod, sang tinalikdan pa nga siglo nagbantug sa iban nga kapungsuran. Pero magaabut gid ang adlaw nga bisan kita nga labing magahud nga ‘miron’ sining mga paindis-indis, kag labing makahas nga kasumpong kon kandidata ukon kandidato na ang paga-istoryan, magasungka sa bag-o nga huyug kag talaksan sang katahum. Kon ano inang bag-o nga talaksan, tion lang ang nakahibalo. – NWI
