Sa katapusan nga Viernes kag Sabado sa bulan sang Pebrero sa sini nga tuig, gin-usoy sang hubon sang mga tagpanalawsaw gikan sa probinsya sang Negros kag sang mga katapu sang Bayanihan Folk Arts Foundation Inc. ang katilingban sang mga Sibato Bukidnon Tribe sa Sitio Sibato sa Guimbalaon, ciudad sang Silay.
Indi ini ang una nga gintuyo nga saka-on agud magpatigayon sang pagpanalawsaw sa amo nga katilingban sang mga Indigenous People ukon IP. Ang ciudad sang Silay pinaagi sa tourism office sina may madamu na nga ginpatigayon nga pareho nga pagtuon sadto pa.
Ang matahum nga bahin sining labing ulihi nga panalawsaw amo nga ginasigahum nga mahatagan sang kahigayunan nga mabalay sa isa ka pasundayag nga sa-ot kag mga lanton ang kultura kag pangginawi sang mga tumandok sang Sibato Bukidnon Tribe sang Silay.
Ginpanguhanan ining pagpanalawsaw sang talatapan ni Dr. Francisco ‘Kiko’ Benitez, Tiglawas sang Ikatlo nga Distrito sang Probinsya sa Kamara kag sang mga tagpanalawsaw sang Bayanihan Folk Arts Foundation, Inc. nga kilala man bilang Bayanihan Dance Company. Lakip man sa sini nga pagtuon ang ciudad sang Silay nga ginpangunahan naman ang delegasyon sang Palamangkutan sini sa bahin sang kultura kag turismo nga si Ver Pacete kag upod man diri ang mga pinili nga tagpanalawsaw sa Negros.
Nangin kabahin kita sa amo nga pagpanalawsaw bilang lokal nga tiglawas sa pagpanalawsaw sa kultura sang talatapan ni Cong. Kiko.
Ginapanan-aw nga magadulot sang daku nga pagkilala sa lokal kag tumandok nga kultura sang mga taga-Sitio Sibato ining pagpanalawsaw, nga posibli makahatag sa ila sang mas malapad nga entablado sang pagpasundayag indi lang sa isla sang Negros, kondi pati man sa bilog nga pungsud kag kalibutan.
Pero sin-o bala ang mga tumandok sang Sibato Bukidnon Tribe?
Sang paglupok sang industriya sang kalamay sa Negros sadtong tunga-tunga sang ika-18 nga siglo, madamu sang mga mamumugon sa mga malapit nga isla sang Panay kag Cebu ang nagpasimpalad sa probinsya agud nga magtrabaho sa kampo sang tubo kag hacienda. Ang iban sini sa ila ang nagpabilin sa mga hacienda bisan pa natapus na ang tanum, tapas, ukon galing. Ini sila ang sa ulihi nangin mga Duma-an nga mga mamumugon sang hacienda. Sa sini nga mga dinag-on, padayon man ang mga nagabalik-balik lang nga mga nagatrabaho sa kampo sang tabu santo sa pagkinahanglan sang hacienda. Ginkilala ang mga ini nga mga migrant workers ukon sakada.
Sadtong dekada singkwenta, mga lima ka tuig matapus ang Ikaduhang Inaway Pangkalibutanon, may hubon sang mga luyag magpasimpalad sa Negros gikan sa mga binukid sang Isla sang Panay. Ini ang mga katigulangan sang mga pumuluyo sa karon sang Sitio Sibato nga na-engganyo nga magtabuk bangud sa ila nabatian nga bugana ang palangabuhian sa Negros dala sang industriya sang kalamay.
Bangud nga mga bukidnon ang mga ini sa isla sang Panay, wala na anad ang mga katigulangan sadto sang Sibato nga nahigut sa ila amo sa hacienda sa ila nga trabaho bangud mas luyag sang mga ini ang magpangayam ilabi na sa mga tion nga tiempo muerto ukon sira-galing. (May mga hitabu pa nga nagdulot sang ila pagliton sa ila karon nga ginahamtangan nga sitio pero ang pagsaysay sini natalana sa iban pa nga mga pinanid sang Ulihing Tubo.)
Nag-abut ang tion nga nagpabilin sa bahin sang karon ginatawag nga Sitio Sibato ang mga anay bukidnon gikan sa Panay kag nagpabilin diri tubtub sa sining mga ulihi nga inadlaw. Dala nila sa ila ginluntaran nga duog ang ila nga mga kultura, namimad-on, pamaagi sang pangabuhi, taliambong kag tanan nga madumduman sa ila ginbayaan nga kabuhi sa pihak nga bahin sang regihon sa tabuk sang dagat.
Sa pagligad sang mga panag-on, upod nga nagabag-o ang panimu-ot sang mga ulihing tubo sang ila katilingban. Pareho sang kalabanan nga mga dumaan nga katilingban kag magagmay nga mga hubon, nagakahangawa sila nga tigayon nga madula ang ila mga inupong nga kinaalam kag kultura bangud sang padayon nga paglamon sang moderno nga ihibalo sa huna-huna kag kinaalam sang mga nagasunod nga henerasyon. – NWI
