Ang madinuagon nga kultura sang mga Filipino nga gindahu pa sa ginpalaton-laton kag nanari-sari nga ginhalinan kag pagpati sang mga katigulangan sa malawig na nga dinag-on nagapatima-an kon ano nga sahi sang katilingban ang aton ginagawian sa karon.
Ining mga pagpati simbolo sang aton nagtangkas-tangkas na nga ginhakus nga kultura kag panimad-on gikan sa aton mga kaingod nga pungsud sa Nabagatnan-Nasidlangan sang Asya, sa mga dumuluong nga nagsakup sa aton pungsud, lakip na ang mga mamaligya nga gikan sa China, India, sa disyerto sang Arabia, kag bisan pa sa mga dumuluong nga mga Hapon. Madamu sining mga panimad-on nga yara na sa aton mga pagpati nga mga Bisaya kag mga Pilipinhon. Ang mga bahin sining pagpati sang pareho nga mga pangayaw nga kultura nangin kabahin na sang aton dinak-an nga pagpati nga makita sa karon sa mga dalagko nga kahiwatan kaangay sang pagbulag sang tuig, paskwa, ukon bisan pa sa mga kinaandan nga hitabu pareho sang pagpatindug sang balay ukon pagsaylo sa bag-o nga puluy-an.
Sa pagbulag sang tuig, madamu sining nga panimad-on nga nalakip na sa aton malaba nga listahan sang mga tulumanon agud indi madula ang dibuenas (gikan sa Spanish nga de buena suerte) ukon mapalayo ang palaabuton naton nga tuig sa kadimalasan (gikan naman sa Spanish nga de masa suerte). May yara sang nagapati nga dapat wala sang gamit sa lamesa nga may buka ukon litik sa pagbulag sang tuig bangud mangin tagdala ini sang mga mala-in nga hitabu. Makita man ining pagpati sa kultura sang Intsik kag Espanyol nga paerho may malawig nga pagtinir sa aton mga isla. Sa bahin sang mga Intsik, bangud sang ila komersyo samtang ang mga Espanyol naman, bangud sang ila pagsakup sang aton pungsud. Sa mga Espanyol man gikan ang pagpati nga sa pagbulag sang tuig, kinahanglan nga nagapostura ukon naka-ilis sang bag-o kag malimpyo nga biste ang mga katapu sang panimalay.
Isa man sa aton makita nga pagpati sa madamu sa aton amo ang paghanda sang mga panyam-is pareho sang mga cake, dulce, ukon mga ‘sweet treats’ sa tagsa ka pagbulag sang tuig. Ginalauman ini nga magapatam-is sang pagtamdanan sang bug-os nga panimalay, pero madamu ang wala nakahibalo nga ang paghanda sang mga ‘sweet treats’ kabahin sang pagsaulug sang bag-ong tuig sang mga Indian nga sumulunod sang Hindu, Jains, Sikhs, kag Buddhists nga ginatawag nga Diwali Festival. Sa Diwali Festival ukon Indian New Year, ang ikap-at nga adlaw amo ang New Year nga amo man ang tion sang exchange gift nga uso sa mga Filipino. Kabahin man sining pagpati ang pagpasiga sang tanan nga mga suga sa panimalay sa bilang tanda sang pagmadinalag-on sang kasanag batuk sa kadulum. Ini ang sadsaran nga pagpati sang Diwali Festival ukon ginatawag man nga Festival of Lights sang mga Indian. Aton tanda-an nga daku ang impluwensya sang kultura nga Indian sa aton nga mga Filipino bisan pa sadtong amat-amat na nga nagalikup ang gahum kag kultura sang mga Espanyol sa aton nga kadutaan.
Sa pagsaulug naman sang mga Intsik sang bag-ong tuig, nga sa masami sa una ukon ikaduha nga bulan sang tuig nagakatupa, ang paghanda sang mga prutas nga tipolon, pagsuksuk sang pula duag nga mga biste, ukon ang pagtuga sang gahud sa tanan nga hulot kag bahin sang panimalay bilang pagtabug sang mga malain nga enerhiya nangin bahin naman sang pagsaulog sang pagbulag sang tuig naton nga mga Filipino. Nangin kinaandan na ang pagpalupok sa bulag-tuig sa aton nga mga Filipino indi lamang bangud sa pagpangalipay ukon sa matahum nga duag sa madulum nga kalangitan nga sarang makita pinaagi sa mga ‘fireworks’ kondi bangud ginakabig ini nga pamaagi sa pagtabug sang kadimalason.
Bangud sa aton nga mga tumandok nga pagpati indi hayag ang pagsaulog sang bulag-tuig, ang mga dumuluong nga panimad-on amo ang nangin sadsaran sang aton pagsaulog sini sa karon. Ayhan, bangud wala napahamtang sa aton mga katigulangan ang kalendaryo ukon cycle sang isa ka tuig luwas lang sa ‘planting cycle’ nga amo ang nagabug-os sang aton mga bulan sang isa ka tuigan, amo nga wala sang athag nga pagtuhoy sa bulag-tuig bilang isa ka pinasahi nga tion sa aton tumandok nga kultura. Bisan gani ang paghingadlan sang bulan sang tuig, indi kaangay sang ‘Western calendar’ ang aton tumandok nga ginasunod.
Ang pagsaulog sang bag-ong tuig nagapakita lang nga ang aton kultura nga mga Filipino indi ‘stagnated’ ukon ‘exclusive’ gid lamang sa aton nga mga tumandok kondi napun-an ini sang nanari-sari nga mga pagpati kag panimad-on gikan sa iban nga mga kultura nga naglabay sa aton mga katilingban kag maragtas. – NWI
