Sining bulan sang Pebrero, nagasaulog kita sang Chinese New Year kon sa diin, ginapatihan santo sa panimad-on sang mga Intsik nga tuig ini sang Tigre sang Tubig. Sa tagsa ka 60 anyos ang ini nga tuig sang amo nga sapat nagalibut sa Chinese calendar.
Isa lamang ini sa mga madamu nga pagpati, sa sini nga kahigayunan, sang mga Intsik nga aton man kaingud diri sa Asya. Sang tinalikdan nga mga pinanid sang Ulihing Tubo, aton na nga ginpatpat ang mga panimad-on sa pagbulag sang tuig. Pero isa sa mga pinasahi nga pagpati may kaangtanan sa bag-ong tuig sang mga tumandok nga Bisaya amo ang pagpati sa ‘tubong’.
Ang tubong isa ka makabig nga ‘weather forecast’ kon sa aton pa nga panahaon sa karon, nga ginapatihan sang iban nga mga mangunguma tuhoy sa mangin lakat sang panahon sa mga palaabuton nga binulan. Santo sa sini nga pagpati, nga ang una nga napulo kag duha ka mga inadlaw sa bulan sang Enero naga patunda sa kon ano nga panahon ang magapangibabaw sa palaabuton nga binulan.
Halimbawa sini nga kon mag-ulan sa una nga adlaw sang Enero, nga ginakabig tubong sang bulan sang Enero, mangin maulanon man ang amo nga bulan. Kon ang ikaduha nga adlaw mangin mainit, nga amo naman ang tubong sang bulan sang Pebrero, mangin mainit man ang ikaduha nga bulan sang tuig. Ini ang ginasiling balasehan sang tagsa ka bulan sang tuig nga gina patunda na nga daan sang ila sini nga tubong nga adlaw nga amo naman ang una nga dose ka adlaw sang Enero.
Sa mga kaumhan kag kabukiran kon sa diin panalagsa nga makabasa sadto (kon makahibalo magbasa) sang mga Almanaque ang mga katigulangan nga mangunguma, ang tubong sang mga bulan sang tuig na lang ang ila nga gina basehan sang mangin lakat sang panahon sa amo nga tuig. Diri man nila kag mapasuni kon bala may malawig nga tingadlaw nga maabut, ukon mangin maulanon bala ang mga binulan sang amo nga tuig.
Makabig ini nga primitibo nga panimad-on sang mga katigulangan, pero ini nga sahi sang kinaalam nasandig sa malawig na nga tinuig sang pagpanilag kag pagpat-in sa dalagan sang panahon. Kon aton gid man panumdumon, ang madamu nga sahi sang sinadto nga kinaalam sang aton mga katigulangan ang nasandig kag nasanto gid lang sa mga inagihan, pinanilagan kag napat-inan sa mga hitabu sang tinalikdan.
Bisan pa gani sa pag-abut sang bagyo ukon malain nga panahon, madamu sang mga katigulangan sa uma ilabi na sa mga mangunguma nga mahibalu-an nila kon bala may palaabuton nga bagyo. Santo lang ini sa dapya sang hangin, sa obong sang bulan, sa mga huni sang mga kapispisan kag gi-os sang mga kasapatan sa uma. Bisan pa nga indi gid tuman ka pat-ud ang amo nga pagbasa sa mga gina paabut nga matabu kaangay sang kabaskogon sang hangin, sang kadamu-on sang ulan nga matupa ukon sa kalawigon sang ulan, pero bisan paano, sarang na nila nga masiling nga may malain nga panahon nga gina paabut.
Ayhan ining primitibo nga kinaalam masiling naton nga tuman na kadumaan kon ipa-anggid sa aton teknolohiya sa paghibalo sang lakat sang panahon sa subong nga dinag-on, pero indi naton sarang makalimtan kon paano ini nangin daku nga bulig sa ila nga pangabuhi sadto.
Madamu pa sang mga tumandok kag dinumaan nga mga sahi sang pagpati ang aton nga mga katigulangan nga halus wala na nahangpan ukon nabatian sang aton mga ulihing tubo. Indi man nangin madali nga mapahamtang atong mga kinaalam nga amo ang ila nga ginasandigan sa tagsa ka may mga hitabu nga mabudlay ipa-athag, pero nangin giya nila ining mga dumaan kag tumandok nga kinaalam nga nakalampuwas sa ila sa malawig nga dinag-on, sa isa ka lugar pareho sang aton mga kapuluan nga masami gina bisitahan sang bagyo, makahalalit nga ulan kag baha, malawig nga kasingkal sang init, ukon bisan pa ang paglupok sang bulkan kag ang pagtay-og sang duta dala sang linog.
Ining mga tumandok nga kinaalam amo ang simbolo sang pagpangita sang pamaagi agud makahangup sa mga bagay-bagay sa palibut sang aton mga katigulangan sadtong tinalikdan nga mga dinag-on. – NWI
