(IKADUHA NGA BAHIN)
Sang tinalikdan nga bahin sang aton Ulihing Tubo, nahibaluan na naton kon ano ang nangin kabahin ni Esteban Rodriguez de Figueroa sa pagtukib sang mga dumuluong sa isla sang Negros.
Sa aton pagpadayon, nahatagan si Rodriguez de Fiqueroa sang tig-ulo bilang encomiendero sang Tigbauan sa Panay matapus ang mga madinalag-on nga kampanya sini para sa gobernador sang Espanya sa Pilipinas nga sadto naglansar sang mga pagpang-atake batuk sa mga sultanato nga Muslim sa mga duog nga karon kilala bilang mga pungsud Brunei, Indonesia, kag Maylasia.
Sang gingubat ni Gobernador Francisco Sande ang Brunei kag ang palibut nga Kadatuan sini sadtong tuig 1578, si Rodriguez de Figueroa nga sadto isa ka kapitan ang nahatagan sang katungdanan sa bahin sang Jolo.
Puersa nga ginpabaton ni kapitan Rodriguez de Figueroa ang sultan sang Sulu nga si Mohammed ul-Halim Pangiran Buddiman nga mangin sakup na ini sang Hari sang Espanya kag may katungdanan nga maghatag sang buhis nga mga perlas sang Sulu.
Gintuyo man sini nga gubaton ang Maguindanao pero nagliton ang amo nga sultanato sa iraya nga bahin sang isla, gani napilitan si Kapitan Rodriguez de Figueroa nga magbalik sa Brunei. Bangud sa amo nga mga kadalag-an, ginhatagan sang padya nga duha ka mga dalagko nga encomienda si kapitan Rodriguez de Figueroa lakip na ang Tigbauan sa Panay.
Sang tion na ni Gobernador Gomez Perez Dasmarinas, gintan-ay sini kay Rodriguez de Figueroa nga maglansar kag pangunahan ang pagsakup sang Mindanao sadtong 1591. Kon magmadinalag-on, si Rodriguez de Figueroa mangin gobernador tubtub ini buhi sa mga masakupan nga bahin sang Mindanao santo sa basbas sang Hari.
Gintugutan ini sang hari sang Espanya, amo nga sang tuig 1596 upod ang singkwenta ka mga sakayan-dagat kag malapit duha ka libo nga mga hangaway nga ginatapuan sang madamu nga mga Filipino, gintuyo nga gubaton ni Rodriguez de Figueroa ang Maguindanao nga yara na nahamtang ang pamunuan sa Lanao.
Sa nasiling na naton, malahalon sa maragtas sang Negros ang amo nga pagpanggubat sang hubon ni Esteban Rodriguez de Figueroa sa Mindanao bangut ini ang nangin dugang nga pabilo sa madamu kag malawig nga dekada sang pagpanglupig sang mga moros bilang balus sa mga minuro nga amat-amat nga nagatubo sa mga baybayon sang Negros kag iban pa nga bahin sang Kabisayaan.
Indi na gid man bag-o ang amo nga mga sahi sang kalakasan sadto antes pa man nagsugud ang ginatawag Spanish-Moro Conflict, bangud ang mga pagpangsabnit sadto ginabuhat na damlag pa agud ibaligya ang mga masabnit sa Mollucas ukon Maluku nga sakup sang mga Portuguese, pero ang bag-ong inaway sa tunga sang Katsila kag mga Moro nagtuga sang mas madamu pa nga mga kahalitan.
Bangud sang napaslawan nga pagsakup ni Rodriguez de Figueroa sa sultan sang Maguindanao sa ikaduha nga kahigayunan, daku ang natuga nga kabudlayan sa pagtin-ad sang mga minuro nga natukod sa bahin sang isla nga yara gid bansada sa alagyan sang mga nagapanggubat nga mga moros. Pila ka mga banwa sa bahin sang Negros Nakatundan nga madugay na nga napuy-an ang nangin mahinay ang pagtin-ad sadto bangud sa sining mga pagpanglupig nga naglawig sang pila pa ka dekada.
Kon aton pa madumduman, bisan pa ang pagtukod sang Bacolod nga nangin panguna nga dakbanwa sang probinsya nakaambit pa sang amo nga kalakasan. Bangud kinahanglan pa nga magliton gikan sa baba sang suba sang Magsungay padulong sa minuro nga karon ginatudlo bahin sang alagyan padulong sa nahamtangan sang visita sa barrio Granada ang amo nga katilingban.
Santo sa Cosas notables de Bacolod nga ginsulat ni Padre Francisco Vega (nga yara natago sa Archivo Historico Provincial de Marcilla) nga gintumod man ni Emmanuel Luis Romanillos sa iya libro Events in Bacolod, Negros Occidental, in the Parish Chrinicle of Fr. Mauricio Ferrero, OAR and Other Essays, bangud nga nahamtang sa pukatod nga bahin, ukon bakulod, gintawag ang amo nga katilingban nga ‘Bakulod’. Suno pa sa sinulat ni Fr. Vega, indi mapat-ud kon ang amo nga pagtumod napatuhoy pa sa orihinal nga ginhalinan sang kumunidad nga kon tawgon Daanbanua, nga yara nahamtang sa tatlo ukon apat ka kilometro padulong sa Barrio Granada ukon sa bag-o na sini nga nahamtangan. Ini tungod sang ulihi, nagbalik sa ubos ang amo nga katilingban kag gintukod ang kapilya malapit sa baba sang suba sang Mambulok malapit sa baybay sadtong tuig 1788.
Indi lang ang Dakbanwa sang Bacolod ang naka-ambit sang ginpaibwal nga kalakasan sang mga moros bangud sang napaslawan nga pagsakup ni Rodriguez de Figueroa kondi pati man ang mga ciudad sang Silay pinaagi sa Carobcob nga minuro kag ang Victorias nga sadto anay ginatawag Malihaw, kag madamu nga iban pa nga duog.
Ayhan sa hunahuna sang iban, wala man sang mabug-at nga kabangdanan agud dumdumon pa sang mga Negrosanon sa karon si Esteban Rodriguez de Figueroa, pero ang aton maragtas bus-og nga palatandaan sang nangin bahin sining dumuluong nga taga-Portugal sa pagtubo kag pagsanyog sang sadto anay mga minuro lang, nga karon, mga banwa kag dakbanwa na sa isla sang Negros Nakatundan. – NWI
