Ang bug-os nga pungsod Pilipinas nagasaulog sang Pungsodnun nga Bulan sang Pagbasa sining bulan sang Noviembre. Sadtong 2011, mga napulo ka tuig na ang nagligad sang una nga ginmando sang Department of Education sa pungsod ang labing una nga pagsaulog sang Bulan sang Pagbasa sa idalum sang pagpanguna ni anay DepEd Secretary Armin Luistro. Sa idalum sadtong mando, ang ika-25 nga adlaw sang Noviembre amo naman ang Adlaw sang Pagbasa. Kadungan sining pagsaulog amo ang National Book Development Month sa idalum naman sang Proclamation 1436 serye sang tuig 2007.
Matahum ining duha ka mga mando nga may katuyuan sa pagpasangkad, pagpalig-on, kag pagpahamtang sang ikasarang sa pagbasa sang mga bumulutho nga Filipino. Makabig man nga sampat sining nagakaigo nga tion ining mga mando, bangud sang madamu na mga pagpanghangkat nga ginasumalang sang aton manunuon sa karon nga panahon, tuga sang mga panibag-o nga pamaagi sa pagtuon, sa paglingaw, kag bisan pa sa pagpakig-angot sa tagsa-tagsa.
Malahalon nga mapanumbalik ang kapagsik sa bahin sang pagbasa sa mga bumulutho bangud sang madamo na nga mga pagtuon kag panalawsaw nga nagatumod sa pagbasa bilang isa sa mga pamusod nga paagi sa pag-agum sang ihibalo sang isa ka tawo. Ginasiling nga ang ihibalo sa pagsulat kadungan sang ihibalo sa pagbasa, kasubong nga ang pagbukas sang huna-huna sa pagbaton sang mga bag-o nga ihibalo nasandig sa apat ka pamusod sang pagtuon nga amo ang pagsambit, pagsulat, pagpamati, kag pagbasa.
Ayhan masiling na naton nga ang pagsambit tuman na ka akitibo sa bahin sang mga manunuon, bangud halus tanan maluyag na maghambal bisan pa nga indi na kon kaisa maghilibati. Sa patag naman sang pagsulat bilang pamaagi sa pagtuon, aton nalang tulukon ang SocMed bilang balasihan. Halos tanan nga yara sa Social Media indi na magpautang sa pagbalhag sang ila komentaryo bisan pa nga wala ang mga ini sang kahilabtanan sa ginasugilanonan. Amo nga ang iban, ginabansagan na gid lang nga mga “trolls” ukon “bashers.” Sa aton katilingban sa karon, yadtong mga nagahipus gid lang kag nagapabilin sa pagpapati kon ano man ang ginasugilanonan ang nagapabilin nga ma-ila nga mahibaluan ang ila nga kadamuon. Ini bangud sang ila nga paghipus, masami, mabudlay sila nga mahangpan bisan pa sa patag sang pagtuon pinaagi sa pagpanalawsaw pang-akademiko. Bangud sini, ang pagpamati bilang paagi sa pagtuon indi hayag nga makita ang epekto sa mga manunuon.
Pero ang pagbasa, nga sa karon ginasakdag sang mga programa sang DepEd isa ka bahin sang pagpasangkad sang ihibalo sang tawo nga angay gid naton nga pasanyugon. Siling sang iban nga mga mahuyugon magbasa, sa pagbasa kuno sarang mo nga malibut ang kalibutan, ukon makapanglugayawan ka sa mga duog nga wala nalambut sang imo mga tiil samtang nagapungko ka sa sulod sang imo hulot.
Sarang gid naton maangut ang pagbasa sa kinaalam sang tawo. Pero ining pagbasa isa lang ka ‘neutral’ nga buluhaton nga wala sang mahimu sa mangin padulongan sang hunahuna sang bumalasa. Kon nagatuyo kita sa pagpasangkad sang ihibalo, aton man tumuron sang husto ang aton nga pagabasahon kag idugang sa yara na sa aton hunahana. Ini bangud mahimu nga mangin kiwi ang matun-an sang tawo pinaagi sa iya pagbasa kon indi ini mahinalungon sa iya mga ginapangbasa.
Bangud sini, nagakinahanglan sang masangkad man nga pagpadamu, pagpalapta, subong man paghimu sang mga balasahon nga sarang makabulig sa pagpaalam sang bumalasa santo sa nagakaigo kag dapat nga matun-an. Isa ka halimbawa, ang aton mga ulihing tubo sa karon ginakabus na ang ihibalo sa aton kaugalingon nga kultura kag pulong sa rehiyon, nga kon aton man usisaon, ini bangud ginakulang man sang mga balasahon nga makabulig sa ila nga magsanyog ang ila ihibalo. Sa sini nga kahimtangan, mabasol bala naton ang nadangatan nga kahimtangan sang mga ulihing tubo nga ini?
Sa isa ka labing ulihi nga pagtuon sang mga bumulutho sang University of Negros Occidental-Recoletos sa kurso nga BA Communication, ila natalupangdan sa isa ka panalawsaw sang mga manunulat sa koliheyo nga ang kasampaton sang mga ini sa Pulong Hiligaynon kag English may yara sang daku nga antad. Sanglit nga second language lang ang English sang mga nagsabat sa mga palamangkutanon sang panasalawsaw, mas mataas pa ang ila pagkasampaton sa sini nga pulong sang sa Hiligaynon nga amo ang ila namat-an nga pulong. Buot silingon, nangin mas maalam pa sila sa indi ila kaugalongon nga namat-an nga pululungon sang sa ila ginasambit adlaw-adlaw nga pulong.
Ining nasambit nga pagtuon nagapakita gid lamang nga kon kaisa, dapat mangin maalam man kita sang aton ginatun-an kag ginahakus nga kinaalam. – NWI
