Yari ang ikaduha nga pahin sang istorya sang isa ka Amomonggo santo sa pagpanalawsaw sang sini nga manunulat.
Sang pagtangla sang lalaki, nakita sini sa ibabaw nga bahin sang amo nga kahoy nga daw sa may yara sang pugad ukon ginbalay nga daw kaangay sang pugaran nga sarang madayunan. Ginatabunan ini sang mga sanga sang kahoy bilang atup batuk sa ulan kag may mga balagon sa palibut nga amo ang iya sini nga panagang sa hangin.
Nagpanawagan sa kon sin-o man nga yara sa ibabaw sang kahoy ang amo nga mangunguway kag sa kakibut sini sang may nagtungka-aw nga isa ka babaye. Halus nagahublas na ini, malaba ang buhok nga wala mahusay kag nagatingkarag nga daw sa bruha. Nakaisol sa iya nahamtangan ang lalaki dala sang kakibut sa nakita sini. Apang naghilibion ang babaye sang makita sini ang mangunguway sa idalum sang kahoy sang Lunok.
Nagpakitlu-oy ini nga buligan sia sang amo nga lalaki nga makapalagyo. Ginsaysay sang babaye nga ginsabnit sia sang Amomonggo gikan sa iya mga himata kag gintago sa amo nga duog. Suno sa babaye, nabatian sang mangunguway ang tingug sini bangud wala sadto nga tion ang Amomonggo kag nagpangita sang ila makaon. Matapus ang pila ka pagbaylohanay sang sugilanon, nahaylo sang amo nga babaye ang mangunguway nga buligan ini nga makapalagyo sa amo nga nahamtangan. Bisan sa pagkamatuod wala nakabati sang amo nga pagsabnit ang lamharon nga mangunguway, apang sa nakita nga makaluluoy nga kahimtangan sang babaye, natandog gid ang balatyagon sini.
Bangud nga mataas ang nahamtangan sang babaye, naghimu sang daw huluhagdanan ang mangunguway gamit ang dala sini nga ginunting. Samtang nagasaka ini padulung sa nahamtangan sang babaye, hinali nalang nila nga duha nga nabatian ang gahud sang nagapalapit nga Amomonggo. Bangud sa kakulba nga wala na sila sang tion kag maabtan pa sang amo nga tinuga, dali-dali nga naglukso sa nagakabit-kabit nga mangunguway ang babaye kag nagpadalus-os sila nga duha tubtub sa tiilan sang amo nga kahoy. Antes pa makaabut sa amo nga kahoy ang Amomonggo, nakadalagan na ang haluson hublas nga babaye kag ang mangunguway. Sa bahin sang pangpang sang suba kon sa diin gindungka kaina sang lalaki ang balsa sini nagpadulong ang duha.
Sang makita sang nagapadulong nga Amomonggo ang nagapalagyo nga babaye upod ang mangunguway, hingagaw sini nga ginpalapitan ang pugad sa kahoy nga Lunok. Sang mapat-ud nga wala na diri ang babaye, ginpanglalas sang amo nga tinuga ang hayub-hayub kag ginpangwahig ini bangud sang kaakig. Nagngabngab ini sa tuman nga kaugot nga naggisi sang kalinung kag naglanug sa amo nga talon.
Samtang nagatiyabaw, ginlagas sang Amomonggo ang babaye kag ang mangunguway nga yara na sa balsa kag nagadali-dali sang bugsay padulong sa tunga sang madalum nga suba. Sabnit sang Amomonggo sa magtimbang sini nga mga kamut ang duha ka mga magamay nga mga tinuga nga daw sa mga iboy sang amo kag daw sa mga lapsag man. Didto kag nahibaluan sang mangunguway nga lapsag ato sang babaye sa amo nga Amomonggo. Bitbit ini sang Amomonggo samtang ginalagas ang duha nga nagapalagyo.
Sang madangat sang Amomonggo ang pangpang, malayo na ang babaye kag ang mangunguway sa tunga sang suba. Tungud sang tuman nga kaakig sa nalugaw-an sini nga pagpugong sa pagpalagyo sang babaye, ginpusdak sang amo nga tinuga ang duha ka ginasabnit sini sa nagaulbo nga bato sa kilid sang suba kag nagngabngab sang tuman ka baskog. Hinali ini nga naglumpat sa nagailig nga tubi kag naglangoy padulong sa balsa sang duha nga nagabugsay palayo. Sa tunga sang pagginahud sang mga nanari-sari nga mga ilahas nga tinuga sa lasang nga nakasaksi sa hitabu, nagpangibabaw ang tiyabaw sang babaye sa nakita nga ginbuhat sang Amomonggo sa iya mga lapsag.
Sa tuman nga kaugut kag kalisud sa nasaksihan, ginkuha sini ang bugsay kag ginaman sa nagapalapit nga Amomonggo. Sang malapit na lang ang nagalangoy nga tinuga, ginbunal ini sang babaye sang ginauyatan nga bugsay kadungan ang pagmulay sang mga malain nga tinaga. Nakita sang mangunguway nga mabaskug ang amo nga Amomonggo sang sa ikasarang sang babaye, gani ginhunus sini ang nagatagub nga ginunting kag ginpulihan sa paglabo ang amo nga tinuga. Nagduag pula ang tubi sang suba samtang nadula diri ang amo nga Amomonggo.
Nagbugsay ang mangunguway kag ang babaye padulung sa malapit nga minuro sa suba sang Guintubhan sa natung-an sang Barangay Santol kag sang Sitio Binadlan sa banwa sang Binalbagan. Didto kag nakapangayo sila sang bulig sa mga pumuluyo sa amo nga duog. Ginsapopo sang mga pumuluyo ang duha.
Wala sang may nakahibalo sang matuod nga ngalan sang lalaki nga mangunguway apang nahibaluan nila nga ang babaye amo si Pacencia, nga sang ulihi, nadula man lang sa amo nga duog nga wala sang may nakahibalu kon sa diin nagpadulong. Sa bahin naman sang Amomonggo, wala man sang may nakahibalo kon bala napatay gid ini, lakip na ang iya duha ka mga lapsag sa kay Pacencia.
Ang istorya sang Amomonggo liwat nga nagtuhaw may masobra kawaloan ka tuig ang nakaligad, sa bahin sang La Castillana sa Negros Nakatundan. Ining ulihi nga istorya ang labing matunug nga nabatian sang mga ulihing tubo bangud ini ang nangin bantug sa mga balita sa radyo kag telebesyon. – NWI
