Bangud yari kita sa gihapon sa Bulan sang Maragtas, aton hatagan ligwa ang mga nagkalain-lain nga mga ngalan kag tawo sa aton katilingban nga nangin bahin sang mga hitabu sang aton kasaysayan bilang mga Negrosanon. Madamu sa sini nga mga ngalan ang nalubong nalang sa abu sang panahon nga nagtampok sa duta sang nakaligad.
Sa mga ulihing tubo sa karon, madamu ang wala na makakilala ukon makabati sang nangin bahin sining mga nangin dalagkuan nga pamusod sang aton maragtas. Ang iban sa mga ini may mga batong-daan nga natibsuk kag natukod sa ila kadayawan kag handurawan, ang iban naman may mga duog nga sa ila ginhingadlan, kag ang masubo, ang iban nga mga ngalan kag halandumon kuntani nga kabuhi – wala na sang may nagdumdum agud hatagan sang nagakadapat nga bili.
Isa sa mga masalapuan nga ngalan sa damlag pa nga bahin sang pagtukid sang mga pangayaw nga taga-Espanya sa aton mga kapuluan amo si Esteban Rodriguez de Figueroa. Sa ikatlo nga pagpanglugayawan sa Pilipinas sa idalum sang hayahay sang Korona sang Espanya nga ginpamunuan ni Miguel Lopez de Legaspi, nakilala ang ngalan ni Esteban Rodriguez bilang amo ang pamuno nga piloto nga ginmanduan ni Legaspi agud magtukib sang iban pa nga mga isla nga sarang makuhaan sang tubi kag pagkaon.
Bangud yara sa isla sang Bohol kag maiwat ang sarang makaon, nagpanakayon ang sakayan nga ginatimon ni Rodriguez dala ang mga pagkaon nga sarang magdugay tubtub lamang sang walo ka adlaw bisan pa natalana sila nga magapanakayon sang veinte dos ka adlaw.
Sa sini nga pagpanglampitaw sa mahimu nga kuhaan sang makaon, nasiplatan kag una nga nasulat ang tuhoy sa isla nga sang ulihi ginhingadlan Negros. Pinglas ang una nga nabalhag nga ngalan sa pagpat-in ni Rodriguez (suno sa kay Antonio de Herrera sa iya Historia General de los hechos de los Castellanos en las islas tierra firma nga posibli nga ang tinaga nga Binlas ukon Pinglas nagsalamuanan nga tinaga halin sa Buglas, nga amo naman ang isa sa dumaan nga ngalan sang isla) bisan pa nga sa na-una nga panakayon sang hubon nga ginpamunuan ni Ferdinand Magellan sadto, kag ginsulat sang sakay nga tagpat-in nga si Antonio Pigafetta nga ‘Panilongon’ ang tawag sa isla.
Suno sa kay Fr. Angel Martinez Cuesta sa iya libro nga History of Negros, sa bahin sang Oriental Negros ang una nga pagdungka sang mga dumuluong nga Katsila nga ginapamunuan bilang piloto sang lamharon nga si Rodriguez.
Matapus ang pagtukib kag ang sumunod nga paglibut sa bug-os nga isla sang Negros sang amo nga panakayon, liwat nga nangin maragtason ang bahin ni Esteban Rodriguez sa kabuhi sang mga tawo sa isla sang Negros. Bisan pa nga sa isla sang Panay natuon ang encomienda nga natugyan sa iya – sa bahin sang Tigbauan sa husto nga pagtumod, nangin malahalon ang kaangtanan ni Esteban Rodriguez sa Negros.
Suno sa libro ni Fr. Pedro Chirino, S.J. nga History of the Philippine Province of the Society of Jesus, tuig 1596 sang nagpanglugayawan si ‘Gobernador Esteban Rodriguez’ gikan sa Panay padulong sa Mindanao.
Sa sini nga tinuig, isa na ka lampuwas ukon malapit singkwenta nga gobernador sa isla sang Panay si Rodriguez sang gintuyo sini nga sakupon ang mga nagapuyo nga mga moro sa Mindanao ilabi na sa mga yara sa palibut sang linaw sang Lanao. Wala nagmadinalag-on ang yadto nga katuyuan bangud didto sa bahin sang Maguindanao, sa kamut ni Datu Mangubal nga utod ni Rajah Buayan Silongan (manunudlo sa paggamit sang kampilan kag kalis sang labing bantug nga pamuno sa maragtas sang Mindanao nga si Sultan Kudarat) napatay si gobernador Esteban Rodriguez de Figueroa – ang labing una nga conquistador nga taga-Iberia nga nagtuyo sa pagsakup sa Mindanao.
Wala man sang talunsay nga kaangtanan sa isla sang Negros ang nangin pagdumalahan ni Esteban Rodriguez de Figueroa sa nasakupan sini nga isla pero daku ang nangin epekto sang iya nga mga nabuhat sa aton maragtas, kon ani ini, aton padayon nga tukibon sa masunod nga bahin sang Ulihing Tubo. – NWI
